Madencilik ve Doğal Taşlar

Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM), karbon yoğun malların üretimi sırasında salınan karbon için adil bir maliyet belirlemeyi ve AB dışındaki ülkelerde daha temiz endüstriyel üretimi teşvik etmeyi amaçlayan bir araçtır. SKDM, AB'ye ithal edilen bazı malların üretiminde ortaya çıkan karbon emisyonlarına yönelik bir ücretin ödenmesini sağlayarak, ithalatın karbon maliyetinin AB'deki yerli üretimin karbon maliyetiyle eşit olmasını garanti etmektedir. Böylece, AB’nin iklim hedeflerinin ithalat yoluyla zayıflatılmasının önüne geçilmek istenmektedir. 

SKDM, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurallarıyla uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştır. Mekanizma, nihai rejimine 2026 yılında geçiş yapacak olup, şu anda 2023 ile 2025 arasındaki geçiş dönemi sürmektedir. SKDM’nin kademeli olarak uygulanması, AB Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamında ücretsiz tahsisatların azaltılmasıyla paralel olarak, AB sanayisinin karbonsuzlaşmasını desteklemek amacıyla planlanmıştır. Bu düzenleme, Türkiye’nin AB’ye yönelik ihracatını ve özellikle karbon emisyonlarının yüksek olduğu ürün gruplarını doğrudan etkileyebilir. İlgili sektörlerde kullanılan hammaddelerin önemli bir kısmı madencilik sektörü tarafından sağlandığı için, SKDM'nin Türk madencilik sektörü üzerinde güçlü bir etkiye sahip olması beklenmektedir. Ayrıca, düzenlemenin kapsamı dolaylı emisyonları da içerecek şekilde genişlediğinde, AB'ye olan toplam ihracat üzerindeki etki daha görünür hale gelecektir. 

Türkiye’nin ulusal karbon fiyatlandırması sistemine geçiş yapması, SKDM kaynaklı maliyetleri azaltabilir. Örneğin, 2032 yılına kadar karbon fiyatı 50 €/tCO2e seviyesine ulaştığında, Türkiye’nin yıllık SKDM maliyetleri 1,5 milyar Euro azalabilir. Bu, aynı zamanda Türk ihracatçıların AB pazarında rekabet gücünü korumasına yardımcı olabilir. Ayrıca, karbon fiyatlandırmasından elde edilen gelirlerin yeşil dönüşüme ve düşük karbon teknolojilerine yatırılması önerilmektedir. SKDM’nin Türkiye’nin toplam ekonomisi üzerindeki etkisi sınırlı öngörülmektedir (%0,01 ila %0,015 oranında GSYİH daralması). Ancak, yeşil yatırımların artırılması ve katma değerli ürünlere odaklanılması durumunda bu etkinin pozitif yönde değişmesi mümkündür. Ayrıca, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji yatırımları gibi düşük karbon stratejilerinin uygulanması, Türk madencilik sektörünün sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasını destekleyecektir.

Madencilik sektörü, teknolojik gelişmelerin etkisiyle daha verimli, güvenli ve sürdürülebilir bir yapıya dönüşmektedir. Yapay zeka (AI), büyük veri analitiği, otonom sistemler ve Nesnelerin İnterneti (IoT) gibi dijital teknolojiler, sektörün dönüşümüne yön vermektedir. AI tabanlı sistemler, maden keşfi, çıkarma, taşıma ve işleme süreçlerinde operasyonel verimliliği %30'a kadar artırmakta ve maliyetleri %10-20 oranında düşürmektedir. Örneğin, otonom dronelar, tehlikeli alanlara ulaşarak maden sahalarını yüksek hassasiyetle haritalandırmakta ve ekipmanların kestirimci bakımını gerçekleştirmektedir. Bu sayede hem insan güvenliği artırılmakta hem de uzun vadede bakım maliyetleri azaltılmaktadır. Hindistan merkezli Squadrone, yeraltı madenciliğinde drone kullanan ilk şirket olarak bu teknolojinin önemini ortaya koymaktadır. Büyük veri analitiği ve AI’nin bir diğer önemli katkısı ise gerçek zamanlı izleme ve güvenlik sistemleridir. Sensörlerden gelen veriler AI algoritmalarıyla analiz edilerek potansiyel güvenlik riskleri tespit edilmekte ve önleyici tedbirler alınmaktadır. Bu, kazaların önlenmesine, çalışan güvenliğinin artırılmasına ve acil durumlara daha etkili müdahale edilmesine olanak tanır. 

Sektördeki dönüşüm Mining 5.0 kavramıyla daha da ileri taşınmaktadır. Mining 5.0, dijital teknolojilerle insan merkezli üretimi bir araya getirirken, doğal kaynakların geri dönüşümü ve ekosistemlerin yeniden yapılandırılmasını önceliklendirir. Yapay sinir ağları ve makine öğrenimi algoritmaları, ekipman arızalarını %88,7 doğrulukla tahmin etmekte ve uydu görüntülerini analiz ederek doğa restorasyonu planlamasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca, GPS verileri kullanılarak dinamik yol ağları oluşturulmakta ve açık ocak madenciliğinde araç ve malzeme hareketleri daha etkin bir şekilde izlenmektedir. Bunun yanı sıra, Mining 5.0 konseptiyle atık yönetimi iyileştirilmekte, karbon ayak izi azaltılmakta ve yenilenebilir enerjiye geçiş teşvik edilmektedir.